Δευτέρα 11 Σεπτεμβρίου 2017

Αγία Θεοδώρα Βάστα

Ο ναός της Αγίας Θεοδώρας στην επικράτεια του Βάστα Αρκαδίας και στα όρια της Μεσσηνίας που εόρταζε σήμερα 11 Σεπτεμβρίου, είναι το 5ο κατά σειρά επισκεψιμότητας 'προσκύνημα' της χώρας. Ο λόγος  γνωστός και αμφίσημος μεταξύ του θαύματος της Φύσης και του θαύματος της Πίστης. Το ζήτημα  αφορά τα 17 δέντρα που εμφανίζονται στην οροφή του σαν να φύονται από αυτή.
Η παράδοση για την αγία είναι γνωστή και στα πλαίσια της 'επιτρεπτής θρησκευτικής μυθοπλασίας' και παρότι δημιουργήθηκε τον 16ο αιώνα και έγινε γνωστή ως παράδοση πρόσφατα,  έχει ομοιότητες με την παράδοση της Θεοδώρας της Αλεξάνδρειας του 5ου μΧ αι. Συνδετικός κρίκος φαίνεται να είναι ο άγιος Αθανάσιος Αλεξανδρείας,  επίσκοπος Χριστιανουπόλεως τον 16ο αιώνα με καταγωγή από την Καρύταινα Αρκαδίας. Στον ίδιο οφείλεται η ανέγερση πολλών ναών στην επικράτειά του μεταξύ των οποίων και ο Αγ. Αθανάσιος της Άνω Καμάρας η ομώνυμη εικόνα του οποίου - όπως έχουμε ξαναπεί -  έφερε κάτω δεξιά την αφιερωματική υπογραφή του Αθανάσιος Αλεξανδρείας…
Ο ναός της αγίας Θεοδώρας σύμφωνα με τις αγιογραφίες του χρονολογείται στον 12ο αι.μΧ.
Ήταν ο αιώνας που ενώ είχαν τελειώσει τυπικά οι εικονομαχίες, τα εικονολατρικά αισθήματα της δυτικής και επομένως της ελλαδικής αυτοκρατορίας ήταν σε πλήρη ισχύ. Η ίδια η εποχή των εικονομαχιών και δη ο 8ος αι.μ.Χ. συντηρούσε μια προφορική μαρτυρία (πηγή - Ουίλιαμ Μίλλερ) για τη δράση της μετέπειτα αγίας Θεοδώρας και σύμφωνα με την οποία, απλά αντικατέστησε τον νεκρό λοχαγό σύζυγό της φορώντας την πανοπλία του και όταν ως ηγέτης εικονολάτρης σκοτώθηκε τάφηκε απόμερα εδώ και με τις τιμές του λοχαγού, αλλά και με τη μυστικότητα που απαιτούσε το αποκαλυφθέν φύλο της. Και η συγκεκριμένη αναφορά δεν έχει καμιά σχέση με τα όσα περί έκλυτου και ανήθικου βίου αναφέρονται στην μεταφερόμενη όπως είπαμε σημερινή παράδοση...
Μια άλλη εξίσου σημαντική εκδοχή ως ιστορική μαρτυρία είναι η άποψη (Μπάκας – Θεοδώρα Αυγούστα ) πως η τελευταία αυτοκράτειρα της μακεδονικής δυναστείας που βασίλεψε σαν άνδρας μόλις για ένα έτος  1055-1056 προκαλώντας την οργή ιερατείου και θρησκόληπτου όχλου, μεταφέρθηκε και εκτελέστηκε εδώ με πλήρη μυστικότητα από τον διάδοχό της Μιχαήλ ΣΤ' τον Στρατιωτικό, προκαλώντας (ως εικονολάτριδα) μεν λίγο μετά την ανέγερση του ναίσκου από τους πιστούς της περιοχής, αλλά αφήνοντας να χαθεί στην παράδοση η επωνυμία της ως Αυγούστα του Βυζαντίου και το βάρος του εγκλήματος…
Αντί των παραπάνω τα οποία χρήζουν περαιτέρω έρευνας παρατηρούμε σήμερα όχι μόνον την επικράτηση της παραδοσιακής ασάφειας, αλλά και την θρησκοληπτική εκτροπή της υπόθεσης σε θαύμα της πίστης, με δέντρα που ίπτανται στον τύπο και δεν έχουν ρίζες σε όσους άπιστους θέσουν το χέρι τους κάτω αυτών και πως πλειάδα επιστημόνων κατά μόνας και ειδικότητα συνηγορεί στα παραπάνω.










Αλήθεια όμως είναι πως το 1996 το εργαστήριο Γεωφυσικής του Πανεπιστημίου της Πάτρας κλήθηκε από τη Διεύθυνση Αναστηλώσεων Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων να μελετήσει το διατηρητέο κτίσμα, ώστε να προβεί στη συνέχεια η Διεύθυνση στην αποκατάστασή του. Το πρόβλημα ήταν άμεσα συνδεδεμένο με το θαύμα που συμβαίνει εκεί και το μύθο που είναι διαδεδομένος γύρω από τη δημιουργία της μικρής εκκλησίας.
Το πρόβλημα που έπρεπε να επιλυθεί σχετικά με τα δένδρα στη στέγη ήταν να εξακριβωθεί πού κατευθύνονται οι ρίζες τους, χωρίς να προκληθεί το θρησκευτικό αίσθημα των ανθρώπων της εκκλησίας και των κληρικών, που ήταν παρόντες σε όλη την έρευνα. Μετά από μία επιτόπου εκτίμηση της κατάστασης αποφασίστηκε ότι γεωραντάρ υψηλής συχνότητας θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στους τοίχους του κτηρίου μαζί με ηλεκτρική τομογραφία με πολύ μικρά ηλεκτρόδια, έτσι ώστε να υπάρξει διπλός έλεγχος της μεθοδολογίας. Πράγματι οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν (και ήταν η πρώτη φορά που γεωφυσικές μέθοδοι εφαρμόστηκαν με επιτυχία σε κτίριο στην Ελλάδα) ήταν τομογραφία γεωραντάρ και ηλεκτρική τομογραφία. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το ριζικό σύστημα των δένδρων έχει διεισδύσει στην πέτρινη κατασκευή των τοίχων, δημιουργώντας κενά. Μέσω αυτών φτάνει στο έδαφος, δημιουργώντας στην πραγματικότητα ένα πλέγμα που κρατάει το κτίριο όρθιο. 
Tα αποτελέσματα της έρευνας αυτής έχυσαν άπλετο φως στο μυστήριο και έδωσαν στη Διεύθυνση Αναστηλώσεων Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων όλες τις αναγκαίες απαντήσεις για να προχωρήσει με ασφάλεια στην αποκατάσταση της Εκκλησίας της Αγίας Θεοδώρας. Αποδείχθηκε ότι οι ρίζες ακολουθούν τα διάκενα που υπάρχουν μέσα στους πλευρικούς τοίχους πλάτους σχεδόν ένα μέτρο δημιουργώντας απωθητικές τάσεις μεταξύ των λίθων και έτσι καταλήγουν στο έδαφος. Αυτό οδηγεί στη δημιουργία ενός δικτύου ριζών που ενισχύει το κτίσμα από στατική άποψη αντιτιθέμενο στο φορτίο της στέγης, αλλά καταστρέφοντας συγχρόνως τους πέτρινους τοίχους. Αποδείχθηκε επίσης ότι ο νότιος τοίχος είναι σχεδόν ανέπαφος ενώ φαίνεται να υπάρχει ένα συγκεκριμένο κενό στον βόρειο.

Σύμφωνα με τη μελέτη και καταγραφή των στατικών και δομικών προβλημάτων του μονόχωρου ναϋδρίου, που συνέταξε ο αρχιτέκτων της Υπηρεσίας Μεταβυζαντινών Αναστηλώσεων κ. Ν. Χαλκιολάκης, στη στέγη του υπάρχουν 17 δένδρα ύψους 8-14 μέτρων με ρίζες αφανείς. Οι ρίζες τους έχουν εγκλωβίσει τις σχιστόπλακες της στέγης, έχουν διαπεράσει τους τοίχους και φθάνουν ώς το έδαφος του ναού, που βρίσκεται δίπλα σε ποτάμι και κάτω από το οποίο υπάρχουν πηγές νερού. Τα περισσότερα (14) από τα δένδρα αυτά είναι πουρνάρια, υπάρχει όμως και μια μεγάλη κοκκορεβιθιά, που φυτρώνει μέσα από τον τοίχο πάνω από το πορτάκι, δύο φιλύρες και ένα σφενδάμι. Οι κορμοί τους έχουν πλάτος 25-45 εκ. και ένα παχύ στρώμα νεκρών και σαπισμένων φύλλων και ξερόκλαδων έχει επικαθήσει στη στέγη του ναού. Τα κονιάματα της ακανόνιστης τοιχοποιίας έχουν αποσαθρωθεί, οι τοίχοι παρουσιάζουν απόκλιση 15 εκ. και οι τοιχογραφίες στο εσωτερικό έχουν καταστραφεί λόγω των πιέσεων των ριζωμάτων. Το κτίριο έχει υποστεί τουλάχιστον 8 μερικές επισκευές και στηρίξεις, ενώ το τσιμέντο που έχει χρησιμοποιηθεί επιδεινώνει το πρόβλημα της υγρασίας.
( ΤΑ ΝΕΑ , 28-11-1997 , Σελ.: P03 Κωδικός άρθρου: A16002P031 ID:145791)

Πράγματι τα έτη 1998-1999 έγιναν οι εργασίας συντήρησης – αποκατάστασης.
Ο καθαρισμός και η αρμολόγηση της τοιχοποιίας έγιναν χωρίς τσιμεντενέσεις, ώστε να μην ξεραθούν οι ρίζες των δένδρων. Για την προστασία των τοιχογραφιών (βάσει των οποίων η εκκλησία χρονολογείται στον 12ο αιώνα), αφού δόθηκε κανονικό σχήμα στην οροφή (τριγωνικό) και καθαρίστηκε από το μικρό στρώμα χώματος και φύλλων που υπήρχε, τοποθετήθηκε ασφαλτόπανο για προστασία από την υγρασία. 
Τα δέντρα δεν πειράχθηκαν καθόλου. Το ασφαλτόπανο δέθηκε γύρω από κάθε δένδρο με κολάρο ώστε να περιορίζεται στο ελάχιστο η υγρασία που περνάει κάτω από αυτό. Στη συνέχεια τοποθετήθηκε σκεπή από σχιστόπλακες (η οποία χρειάστηκε να κατασκευαστεί δύο φορές αφού την πρώτη έσπασαν ένα βράδυ οι "πιστοί" της περιοχής). 
Οι εργασίες περιλάμβαναν και βελτιώσεις στον χώρο γύρω και εξωτερικά της εκκλησίας. Υπάρχει επίσης μελέτη για την ολοκληρωτική ανάπλαση του περιβάλλοντος χώρου, (πέτρινη γέφυρα στο ποτάμι αντί της τσιμεντένιας, πλακόστρωση μεγαλύτερου τμήματος, δημιουργία χώρου στάθμευσης, κλπ.), είναι όμως άγνωστο κατά πόσο θα μπορέσει να υλοποιηθεί, γιατί η Αρχαιολογική Υπηρεσία έχει κηρύξει την περιοχή γύρω από την Εκκλησία ως 'Ζώνη Α', όπου δηλαδή δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί καμία οικοδομική δραστηριότητα.

Η επιστήμη λοιπόν και έλαβε γνώση και παρενέβηκε με τον προσήκοντα σεβασμό στα ιερά. Τόσο ώστε να είναι τουλάχιστον αγενές το ότι όχι μόνον δεν αναφέρεται σήμερα, αλλά και οι σχετικές αναφορές χάνονται διαδοχικά από το net  (http://news.pathfinder.gr/periscopio/3630.html )  (https://www.phorum.gr/viewtopic.php?t=169401&p=2565190)
 (https://www.scribd.com/doc/5218187)

Τα παραπάνω παρατίθενται με σεβασμό στα ιερά και την θρησκευτική πεποίθηση του καθενός, αλλά κυρίως με σεβασμό στην αλήθεια, η οποία δεν θεωρούμε ότι βλάπτει τα ορθώς κείμενα της ελλαδικής Ορθοδοξίας. Απεναντίας θεωρούμε ότι η υπερβάλλουσα θρησκοληψία τα βλάπτει και μάλιστα ιδιαιτέρως βλάσφημα κατά τις αρχές της, οδηγώντας σε άλλες ατραπούς…

Για την ιστορική τάξη, θα σημειώσουμε πως η περιοχή ανήκει γεωγραφικά στις ΒΑ υπώρειες του Τετράζιου (Νόμια όρη) αντιδιαμετρικά και σε μικρή απόσταση από τον ρου του ποταμού Νέδα, τα νυμφαία και τα άντρα (σπήλαια) του οποίου πλαισιώνονται μετέπειτα από εκκλησίες της Παναγίας. Τα Νόμια όρη γειτνιάζοντας με το όρος Λύκαιο και το ναό του Επικούρειου στις Βάσσες, ήταν κορεσμένα λατρευτικά (όρος του Πάνα, νύμφες τροφοί Δία, Άρτεμις Σώτειρα, κλπ). Στην κορυφή τους 1364μ. ήταν το κάστρο της Είρας του Αριστομένη και των Μεσσηνίων που αλώθηκε από τη Σπάρτη έπειτα από 11ετή πολιορκία. Τα δε σπήλαια στα νότια ανήκαν στη Δήμητρα Μελαίνη και την Ευρυνόμη όντας τα σημαντικότερα στον ελλαδικό αρχαιολογικό χώρο. Από δε τις νύμφες Νέδα, Θεισόα και Αγνώ υπολείπεται το νυμφαίο της τελευταίας. Ο τοπικός τύπος (http://figalos.blogspot.gr/p/blog-page_29.html) έχει καταγράψει προ λίγων δεκαετιών την ανεύρεση ορειχάλκινων αγαλματιδίων στην αναφερόμενη περιοχή με άγνωστη ταυτότητα και κατάληξη...

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου